„W prawdziwym życiu nie dotykasz spustu, dopóki nie planujesz nacisnąć”: co myślą prawdziwi szpiedzy…

Sciasta są wszędzie – zwłaszcza w telewizji. Dzięki serwisom streamingowym, takim jak Netflix i Apple TV+, nadchodzą czasy boomu dla fanów thrillerów szpiegowskich. Ale oglądają go nie tylko fani: widzowie to także prawdziwi tajni agenci, których role sięgają od zbierania danych wywiadowczych do zarabiania na życie werbowaniem szpiegów. Czasami to, co widzą na ekranie, wprawia ich w osłupienie.

Kluczowe postacie w nowej transzy programów szpiegowskich obejmują zarówno frajerów i prawników, jak i prawdziwych szpiegów. W „Slow Horses” Apple TV+ tajni agenci to nieudacznicy skazani na wygnanie do administracyjnego czyśćca MI5. W dramacie ITVX A Spy Among Friends oficerowie wywiadu to wykształceni w Cambridge kłamcy w idealnie skrojonych garniturach. A w Prime Video, Jack Ryan, wśród urzędników CIA są brzuchaci dożywotnicy i klony Jasona Bourne’a.

Weterani bezpieczeństwa narodowego i wywiadu USA konsekwentnie wytykają wszystkie te role. „Trudno mi”, lamentuje była analityczka CIA, Gail Helt, „wymyślić program, który doprowadzi nawet do tego, co robią funkcjonariusze CIA”.

Jeśli te programy naprawdę wpuszczą nas do środka, podkreśla ona i inni znawcy, upewnią się również, że widzowie zrozumieją niezbyt efektowną stronę pracy – jak odrętwiała może być piesza.

„Mój związek z programami skupiającymi się na organach ścigania i agencjach wywiadowczych to miłość/nienawiść” — mówi były agent specjalny FBI, Jeff Cortese. „Uwielbiam, kiedy robią to dobrze, i nienawidzę, kiedy robią to źle. Mam na myśli dobro i zło pod względem autentyczności, a nie realizmu. Realistyczne byłoby spędzenie 90-95% programu na oglądaniu urzędników agencji wykonujących papierkową robotę. Nikt nie chce tego widzieć. Chcę zobaczyć pozostałe 5-10% pracy, która jest ekscytująca”.

To nie jest ogólna krytyka całego gatunku, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że nowe wydawnictwa obejmują wszystko, od wysokobudżetowych gier akcji (Netflix The Recruit) po wyrwane z nagłówków dramatyzacje prawdziwych wydarzeń (Litwinienko i A Spy Among Friends ), które implikują większy stopień prawdopodobieństwa. Niektóre programy mogą to całkowicie źle zrozumieć, podczas gdy inne… cóż, mniej źle. Tak ocenia Johna Siphera, który przeszedł na emeryturę w 2014 roku po 28 latach pracy w National Clandestine Service CIA. Tylko kilka programów otrzymuje jego aprobatę. „Chociaż żaden film ani program nie pokazuje wszystkiego dobrze, Biuro oddaje dawanie i branie między kwaterą główną a terenem, a zarówno Amerykanie, jak i Szpieg dają dobry obraz handlu ulicznego i życia pod przykrywką” — mówi.

Dla Cortese’a szczególnie irytujące jest to, że bohaterowie nie potrafią prawidłowo obchodzić się z bronią palną – to jedna z najczęstszych skarg. „Postacie często popełniają błąd, trzymając palec na spuście podczas oczyszczania pokoju, a nawet po prostu trzymając broń” — mówi. „W prawdziwym życiu trzymasz palec wzdłuż lufy i nie dotykasz spustu, dopóki nie planujesz go nacisnąć. Jest to prawdopodobnie najbardziej irytująca rzecz dla nas w branży. Zawsze zwracamy na to uwagę.”

Inne częste skargi znawców to: zbyt dużo seksu, zbyt wiele strzelanin oraz zbyt częste przecenianie umiejętności agentów i oficerów. Zwracają również uwagę, że rzeczywiste przypadki trwają znacznie dłużej niż to, co twórcy programów telewizyjnych wciskają w ramy półgodzinnego lub godzinnego programu.

Z tego powodu niektórzy weterani całkowicie unikają tego gatunku. Tracy Walder jest byłą agentką specjalną FBI i weteranką tajnych operacji z pięcioletnim stażem w Centrum Antyterrorystycznym CIA, gdzie przybierała pseudonimy i odwiedzała tajne miejsca, by przesłuchiwać schwytanych terrorystów. „Przetrwałam jeden odcinek Homeland i nie mogłam oglądać więcej” — mówi. „Mylące jest to, że nasze możliwości są postrzegane jako wszechwiedzące. Z pewnością nie są. Rzeczy wymagają czasu. To może oznaczać lata.

Dodaje, że chociaż praca może być „seksowna” i ekscytująca, większość z nich to przyziemne pisanie raportów w boksach. Jest to również generalnie tajna robota, więc agent, który często daje się wciągnąć w strzelaninę – taką, jaką można zobaczyć w telewizji – robi coś złego.

„Nosimy broń w niektórych obszarach działań, ale to nie jest norma” — mówi Walder. „Nie jesteśmy organami ścigania; dlatego w rzeczywistości nie jest częścią pracy. Tak, mamy szkolenie w zakresie broni, które nosiłem w niektórych krajach, w których służyłem, ale to wszystko. Oczywiście, jako agent FBI, nosiłem go cały czas.

To powiedziawszy, jest kilku byłych profesjonalistów wywiadu, takich jak były analityk CIA, który został powieściopisarzem David McCloskey i Christina Hillsberg (weteran Dyrektoriatu Operacyjnego CIA), którzy decydują się cieszyć pokazami szpiegowskimi tak, jak robi to niczego niepodejrzewająca opinia publiczna. Czasami nawet wojownicy cieni nie mają nic przeciwko obejrzeniu czegoś głupiego i zabawnego – lub czegoś, co zbliża się do celu.

„Biuro”, mówi McCloskey, „wykonuje wspaniałą robotę, wychwytując element ludzki i specyfikę działalności wywiadowczej, zwłaszcza biurokrację i częste napięcia między terenem a kwaterą główną.

„Mała perkusistka doskonale pokazuje długi, powolny proces prowadzenia operacji wywiadowczych. Przybija także frustrujący brak przejrzystości operacyjnej i moralnej, który może charakteryzować ten biznes”.

Hillsberg, którego kariera w CIA obejmowała pisanie ocen wywiadowczych dla Białego Domu, dodaje: „W każdym thrillerze szpiegowskim często pojawia się element zawieszenia niedowierzania, zwłaszcza jeśli pracowało się w szpiegostwie. W końcu nawet my lubimy się bawić”.